Η βία των ανηλίκων και η ψηφιακή πραγματικότητα

 

Το άρθρο εξετάζει ένα φαινόμενο που παίρνει ολοένα και πιο ανησυχητικές διαστάσεις: τη βία των ανηλίκων στο περιβάλλον του διαδικτύου. Η βασική θέση είναι ότι, μολονότι οι εκδηλώσεις νεανικής επιθετικότητας δεν αποτελούν ιστορική καινοτομία, η τωρινή μορφή τους είναι ποιοτικά διαφορετική και ποσοτικά ενισχυμένη εξαιτίας της μονοδιάστατης σχεδόν παρουσίας των νέων στον ψηφιακό κόσμο.

Η καθημερινότητα των εφήβων αναπτύσσεται ολοένα περισσότερο μέσα σε οθόνες, σε κοινωνικά δίκτυα και πλατφόρμες παιχνιδιών, όπου η αναζήτηση ταυτότητας, αποδοχής και κύρους διαδραματίζεται ενώπιον αόρατου αλλά απεριόριστου κοινού. Σ’ αυτό το περιβάλλον, τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και εικονικού κόσμου θολώνουν, η ανωνυμία ή η ψευδωνυμία δίνουν πλασματική αίσθηση ασφάλειας και ελέγχου, ενώ η ακαριαία διάδοση κάθε ανάρτησης πολλαπλασιάζει τον αντίκτυπο μιας στιγμιαίας απόφασης.

Η ψηφιακή σκηνή δεν αποτελεί απλώς μια νέα αρένα επικοινωνίας αλλά και ένα πλαίσιο όπου διαμορφώνονται ή δοκιμάζονται στάσεις, συμπεριφορές και αξίες, με αποτέλεσμα να αναδύονται νέες μορφές βίας δυσκολότερες στην πρόληψη και αντιμετώπιση.

Η μελέτη ξεκινά από την παρατήρηση ότι η παιδική και εφηβική ηλικία παραδοσιακά συνδεόταν με την αθωότητα, την ευγένεια και την αγνότητα, ωστόσο στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα συναντάμε ολοένα συχνότερα περιστατικά σκληρότητας, επιθετικότητας και εκτροπής. Αυτό δεν σημαίνει ότι παλαιότερα δεν υπήρχαν συμπλοκές, καβγάδες ή μορφές εκφοβισμού· σημαίνει όμως ότι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνονται έχει μεταβληθεί ριζικά.

Εκεί όπου κάποτε μια σύγκρουση περιοριζόταν στα όρια μιας τάξης ή μιας γειτονιάς, σήμερα μπορεί να μετατραπεί σε δημόσιο θέαμα χιλιάδων θεατών μέσα σε λίγα λεπτά. Η αλλαγή δεν είναι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική: οι νέοι αντιλαμβάνονται την αναγνώριση, τη φιλία και την επιρροή μέσα από αριθμητικές ενδείξεις, όπως τα likes και τα views, επομένως η επιβράβευση τείνει να μετριέται με ψηφιακές μετρικές. Η λογική αυτή δημιουργεί έναν ανταγωνισμό επίδειξης και μια κουλτούρα υπερέκθεσης, όπου ακόμη και ριψοκίνδυνες ή επιθετικές πράξεις μπορεί να εκληφθούν ως μέσα κοινωνικής διάκρισης.

Η ιστορική και κοινωνιολογική οπτική του φαινομένου βοηθά να κατανοηθεί ότι η νεανική ορμή, όταν δεν βρίσκει δημιουργικές διεξόδους, συχνά οδηγεί σε συγκρούσεις ή παραβατικότητα. Η διαφορά της εποχής μας είναι πως η κοινωνική ζωή έχει μετατοπιστεί από τις μικρές, συνεκτικές κοινότητες στις εκτεταμένες, ασύμμετρες κοινότητες των δικτύων.

Οι πηγές αναγνώρισης και κύρους έχουν διευρυνθεί από τον στενό οικογενειακό και σχολικό κύκλο προς ένα απροσδιόριστο πλήθος παρατηρητών, οι οποίοι δεν έχουν πάντα πρόσωπο, όνομα ή ευθύνη. Η μετάβαση αυτή εντείνει τις πιέσεις για προβολή και ανοίγει δρόμους στις εντυπωσιακές ή ακραίες συμπεριφορές, εφόσον η επιβράβευση συνδέεται πλέον με την ικανότητα να τραβήξεις προσοχή και να προξενήσεις αίσθηση.

Τα εμπειρικά δεδομένα που παρατίθενται αποτυπώνουν τη διόγκωση του φαινομένου. Στην ελληνική πραγματικότητα, όπως και στον ευρωπαϊκό χώρο, οι έφηβοι περνούν υπερβολικό χρόνο στο διαδίκτυο, πολλές φορές ξεπερνώντας κατά μέσον όρο τις σαράντα ώρες την εβδομάδα. Η παραμονή αυτή δεν είναι μόνο ψυχαγωγική, αλλά αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός δεύτερου κόσμου με δικούς του κανόνες, επιβραβεύσεις και πειρασμούς.

Ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό στοιχείο είναι η ευκολία με την οποία γίνονται αποδεκτά αιτήματα φιλίας από αγνώστους και η συχνότητα με την οποία οργανώνονται συναντήσεις με άτομα γνωστά μόνο από το διαδίκτυο. Παράλληλα, η έκθεση σε ακατάλληλο ή βίαιο περιεχόμενο είναι εκτεταμένη, και ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών αναφέρει πως έχει πέσει θύμα διαδικτυακής παρενόχλησης, χωρίς όμως να το κοινοποιεί στον οικογενειακό ή σχολικό περίγυρο, γεγονός που επιτείνει τη σιωπή και εμποδίζει την έγκαιρη παρέμβαση.

Στο επιχειρησιακό επίπεδο, οι ελληνικές αρχές με αρμοδιότητα την αντιμετώπιση του κυβερνοεγκλήματος χειρίζονται κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό υποθέσεων όπου ανήλικοι εμφανίζονται είτε ως θύματα είτε ως δράστες. Οι υποθέσεις αφορούν διαδικτυακό εκφοβισμό, παραβιαστικές πρακτικές που σχετίζονται με προσωπικά δεδομένα, συμμετοχή σε κυκλώματα παιδικής κακοποίησης σε περιβάλλοντα ανταλλαγής εικόνων ή βίντεο, καθώς και φαινόμενα εκβιασμού με ερωτικό υπόβαθρο.

Σημαντικές είναι και οι υποθέσεις όπου η τεχνολογία αξιοποιείται θετικά για την ανεύρεση ανηλίκων που αγνοούνται ή κινδυνεύουν, αποδεικνύοντας πως το ίδιο μέσο που διευκολύνει την παραβατικότητα μπορεί, με κατάλληλη χρήση, να γίνει εργαλείο προστασίας και διάσωσης.

Οι μορφές ψηφιακής βίας που περιγράφονται στο άρθρο είναι ποικίλες και συχνά αλληλοτροφοδοτούμενες. Η πιο διαδεδομένη είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός, όπου ένας ή περισσότεροι συνομήλικοι ασκούν συστηματικό ψυχολογικό πόλεμο μέσα από δημόσιες αναρτήσεις, σχόλια, ιδιωτικά μηνύματα ή ομαδικές συνομιλίες, με στόχο την ταπείνωση, την υπερέκθεση ή την κοινωνική απομόνωση του θύματος.

Ο εκφοβισμός στον ψηφιακό χώρο διαθέτει ιδιαιτερότητες: δεν περιορίζεται χρονικά, διότι συνεχίζεται και μετά το σχολείο, μέσα στο σπίτι, ακόμη και στη νύχτα· δεν εξαντλείται χωρικά, αφού τα ίχνη του ταξιδεύουν παντού· και δεν ξεχνιέται εύκολα, επειδή εικόνες και βίντεο μπορούν να επιστρέφουν ξανά και ξανά, αναζωπυρώνοντας τον φόβο και την ντροπή.

Μια δεύτερη, ιδιαίτερα σκοτεινή μορφή ψηφιακής βίας είναι ο σεξουαλικός εκβιασμός. Η διαδικασία συχνά ξεκινά ως «αθώα» ψηφιακή γνωριμία, όπου ο δράστης κερδίζει εμπιστοσύνη, αποσπά ευαίσθητο υλικό και στη συνέχεια απειλεί ότι θα το διακινήσει αν δεν λάβει περισσότερα ή αν δεν ικανοποιηθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις, συχνά ακόμη και χρηματικές.

Το τραύμα εδώ είναι βαθύ, καθώς το θύμα βιώνει διπλή προδοσία: αφενός την καταπάτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ιδιωτικότητας, αφετέρου την απειλή δημόσιας διαπόμπευσης που μπορεί να το συνοδεύει για χρόνια. Το γεγονός ότι ο δράστης μπορεί να είναι συνομήλικος συγχέει τα όρια στα μάτια των ανηλίκων, αλλά δεν αναιρεί την ποινική βαρύτητα των πράξεων ούτε τις ψυχολογικές συνέπειες που επιφέρουν.

Επιπλέον, καταγράφεται ένα φάσμα επικίνδυνων «προκλήσεων» οι οποίες μεταδίδονται με ιογενή ταχύτητα στα κοινωνικά δίκτυα. Η συμμετοχή σε τέτοιες προκλήσεις τροφοδοτείται από την επιθυμία για συναρπαστικές εμπειρίες, από την ανάγκη κοινωνικής αποδοχής και από την υπόσχεση μιας στιγμιαίας ψηφιακής δόξας. Όμως η παρακίνηση σε αυτοτραυματικές ή δυνητικά θανατηφόρες πράξεις, συχνά υπό το βλέμμα της κάμερας, ακυρώνει τη στοιχειώδη αυτοπροστασία και μετατρέπει την περιπέτεια σε ρίσκο ζωής. Στο ελληνικό πλαίσιο, αλλά και διεθνώς, έχουν καταγραφεί περιστατικά που έφτασαν σε νοσοκομεία ή και στα ποινικά δικαστήρια, αποδεικνύοντας ότι ο ψηφιακός θαυμασμός μπορεί να έχει απτές, σκληρές συνέπειες.

Άλλη ιδιαιτερότητα της εποχής συνδέεται με τα λεγόμενα «ραντεβού βίας». Οργανωμένες ομάδες ανηλίκων συντονίζονται μέσα από ιδιωτικά ή δημόσια κανάλια και συναντώνται για να συμπλακούν, συχνά με προκαθορισμένους κανόνες, ενώ η σύγκρουση καταγράφεται και κοινοποιείται. Το βίντεο που κυκλοφορεί μετά λειτουργεί ως ψηφιακό παράσημο, ενισχύοντας την εικόνα ισχύος των πρωταγωνιστών, αλλά και ως εργαλείο στρατολόγησης ή εκφοβισμού. Οι αλγόριθμοι των πλατφορμών, που επιβραβεύουν περιεχόμενο με έντονο συναισθηματικό φορτίο, είναι ικανοί να ενισχύσουν την απήχηση τέτοιων υλικών, αυξάνοντας την ορατότητά τους και κατά συνέπεια ενθαρρύνοντας τη μίμηση.

Δεν λείπουν επίσης περιπτώσεις εμπλοκής ανηλίκων σε παραβιάσεις δεδομένων, πειρατεία λογισμικού, παράνομο διαδικτυακό τζόγο και άλλες μορφές ψηφιακής παραβατικότητας. Συχνά η είσοδος σε αυτό τον χώρο ξεκινά από περιέργεια ή από το κίνητρο της εντύπωσης προς την παρέα· σταδιακά όμως οι πράξεις αποκτούν βαρύτητα, αφήνοντας ποινικά ίχνη και δημιουργώντας προσωπικά και οικογενειακά αδιέξοδα. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην πιθανή αναισθητοποίηση απέναντι στη βία όταν κάποιος εκτίθεται υπερβολικά σε βίαιο ψηφιακό περιεχόμενο, καθώς και στην ψυχολογική εξάρτηση από πλατφόρμες τζόγου που υπόσχονται γρήγορη συγκίνηση και εύκολο κέρδος.

Οι επιπτώσεις ενός τέτοιου οικοσυστήματος δεν είναι μονοδιάστατες. Στο ψυχολογικό επίπεδο, τα θύματα διαδικτυακής βίας εμφανίζουν συχνά άγχος, καταθλιπτικές διαθέσεις, διαταραχές ύπνου και απώλεια εμπιστοσύνης στον εαυτό και τους άλλους. Ο φόβος του στιγματισμού ή της οργής των γονέων οδηγεί πολλές φορές στη σιωπή, η οποία παρατείνει την έκθεση στο πρόβλημα και επιδεινώνει την εσωτερικευμένη οδύνη.

Σε ακραίες περιπτώσεις, εμφανίζονται αυτοκαταστροφικές τάσεις που απαιτούν άμεση και συντονισμένη παρέμβαση. Είναι εξίσου σημαντικό να αναγνωριστεί ότι και ο ανήλικος δράστης δεν είναι αλώβητος. Η εμπλοκή σε πράξεις βίας γεννά ενοχές και φοβίες, κλονίζει την εμπιστοσύνη του περιβάλλοντος, θέτει την οικογένεια σε κατάσταση κρίσης και ανοίγει δρόμους ποινικών εμπλοκών που αφήνουν μακρόχρονο αποτύπωμα.

Στο παιδαγωγικό επίπεδο, το σχολείο, που οφείλει να είναι χώρος μάθησης, δημιουργίας και ασφάλειας, μπορεί να μετατραπεί για το θύμα σε χώρο απειλής. Η συγκέντρωση διασπάται, το κίνητρο για μελέτη εξασθενεί, οι επιδόσεις πέφτουν και οι απουσίες αυξάνονται. Η ψηφιακή σύγκρουση δεν μένει πάντα στη σφαίρα του διαδικτύου· μεταφέρεται και μέσα στην τάξη με προσβολές, χλευασμούς ή ακόμη και με φυσικές συμπλοκές, που έχουν αφετηρία ένα story, ένα group chat ή μια ανάρτηση που πήρε διαστάσεις. Ο σχολικός δεσμός με τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές διαβρώνεται, και η κοινότητα της μάθησης δοκιμάζεται σε βάθος.

Οι κοινωνικές συνέπειες αφορούν την ευρύτερη συνοχή. Η συνεχής έκθεση στη βία ως θέαμα μειώνει σταδιακά την ενσυναίσθηση και αυξάνει τον κυνισμό. Η αξία του προσώπου μετατοπίζεται από την ουσία και τον χαρακτήρα στην εικόνα και τον αριθμητικό δείκτη απήχησης. Η κανονικοποίηση της βίας, μέσω της δήθεν παιχνιδιάρικης αναπαράστασής της ή της ένταξής της σε αστεϊσμούς και προκλήσεις, διαβρώνει τις ηθικές άμυνες και δημιουργεί ένα υπόστρωμα στο οποίο οι νέοι ενδέχεται να θεωρήσουν τη βία θεμιτό εργαλείο επιβίωσης ή κοινωνικής ανάδειξης.

Το νομικό πλαίσιο σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο αποτελεί σημαντικό ανάχωμα. Στην Ελλάδα, το Σύνταγμα και ο Ποινικός Κώδικας παρέχουν βασικές εγγυήσεις προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και προβλέπουν ειδικές διατάξεις για αδικήματα που συνδέονται με ανηλίκους και ψηφιακά μέσα, όπως η παιδική πορνογραφία, ο εκβιασμός, η παράνομη πρόσβαση σε πληροφοριακά συστήματα και οι οργανωμένες μορφές παραβατικότητας.

Η λειτουργία της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος προσδίδει επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα στη διερεύνηση και την απόκριση, ενώ η υιοθέτηση του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου για την προστασία δεδομένων, με ειδικές πρόνοιες για ανηλίκους, ενισχύει τα δικαιώματα και τα έννομα συμφέροντα των παιδιών στον ψηφιακό χώρο.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων και οι οδηγίες για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και της τρομοκρατίας θέτουν το πλαίσιο συνεργασίας και υπευθυνότητας των κρατών-μελών, ενώ παράλληλα χρηματοδοτούνται προγράμματα ενημέρωσης και πρόληψης.

Σε διεθνές πεδίο, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού θεμελιώνει την υποχρέωση των κρατών να λαμβάνουν μέτρα προστασίας από κάθε μορφή βίας, και η Σύμβαση της Βουδαπέστης για το κυβερνοέγκλημα προσφέρει ένα κοινό υπόστρωμα για διασυνοριακή συνεργασία και δίωξη εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο.

Η συνεργασία οργανισμών όπως η Europol, η Interpol και το NCMEC καταδεικνύει ότι η αντιμετώπιση της ψηφιακής βίας απαιτεί οριζόντια συντονισμένη δράση, καθώς τα ψηφιακά ίχνη υπερβαίνουν σύνορα και δικαιοδοσίες.

Παρά την αξία του νομικού πλαισίου και των τεχνολογικών εργαλείων δίωξης, το άρθρο επιμένει ότι η λύση δεν μπορεί να είναι μόνο κατασταλτική. Η πρόληψη και η διαπαιδαγώγηση αποτελούν το ουσιαστικό αντίβαρο. Σε αυτό το σημείο προβάλλουν τρεις πυλώνες με καίριο ρόλο: η οικογένεια, το σχολείο και η Εκκλησία.

Η οικογένεια, ως πρώτος χώρος αγάπης και εμπιστοσύνης, καλείται να συνοδεύσει το παιδί στον ψηφιακό κόσμο όχι μόνο με κανόνες και ελέγχους αλλά και με ανοιχτή, σταθερή επικοινωνία. Οι γονείς χρειάζεται να γνωρίζουν τις πλατφόρμες, να συζητούν ανοιχτά για τους κινδύνους, να θέτουν με συνέπεια και διάλογο τα όρια και να δημιουργούν κλίμα εμπιστοσύνης, ώστε το παιδί να μιλήσει έγκαιρα όταν κάτι το απασχολεί. Η στάση που λέει «είμαι εδώ για να σε βοηθήσω, ό,τι κι αν συμβεί» είναι καταλυτική για την αποτροπή κλιμάκωσης και την έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας.

Το σχολείο, ως δεύτερος οίκος του παιδιού, οφείλει να αναλάβει ενεργό ρόλο στην ψηφιακή παιδεία και την έγκαιρη αναγνώριση φαινομένων βίας. Η ενσωμάτωση θεματικών γύρω από την ψηφιακή δεοντολογία, την προστασία δεδομένων, την αναγνώριση ρίσκων και τη βασική κυβερνοασφάλεια στο αναλυτικό πρόγραμμα δημιουργεί ένα κοινό λεξιλόγιο κατανόησης και πρόληψης.

Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στην αναγνώριση σημαδιών εκφοβισμού ή παρενόχλησης και η ύπαρξη σαφών πρωτοκόλλων αναφοράς και διαχείρισης περιστατικών βοηθούν στη γρήγορη και αποτελεσματική ανταπόκριση. Η συνεργασία με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς επιτρέπει να στηριχθούν τα θύματα, να κατανοήσουν οι δράστες τις συνέπειες, να δοθούν διορθωτικές ευκαιρίες και να επανέλθει η κοινότητα της μάθησης σε ασφαλή συνθήκη. Η καλλιέργεια σχολικής κουλτούρας σεβασμού και μηδενικής ανοχής στη βία, τόσο εντός όσο και εκτός οθόνης, ενισχύει την αίσθηση ότι όλοι ανήκουν και όλοι προστατεύονται.

Η Εκκλησία προσθέτει μια διάσταση που αγγίζει το βάθος του ανθρώπινου προσώπου. Η εμπειρία της κοινότητας ως σχέσης προσώπων και όχι ως απομονωμένων προφίλ, η υπενθύμιση ότι η αξία δεν μετριέται σε μετρικές αλλά αναδύεται μέσα από την αγάπη, τον σεβασμό, τη συγχώρηση και την ευθύνη, και η συνάντηση με δράσεις που καλλιεργούν νόημα, αλληλεγγύη και δημιουργικότητα, αποτελούν σημαντικές αντιπροτάσεις στη λογική της ψηφιακής κυριαρχίας.

Η Εκκλησία μπορεί να λειτουργήσει ως θεραπευτήριο σχέσεων, όπου οι πληγές της έκθεσης ή της βίας αντιμετωπίζονται με κατανόηση και στήριξη, ενώ παράλληλα ενισχύεται η εσωτερική συνοχή του νέου, δηλαδή εκείνος ο εσωτερικός «πυρήνας» που αντιστέκεται στη ροπή για επίδειξη και αποζητά την αληθινή χαρά της δημιουργίας και της συμμετοχής.

Εκτός από τους τρεις αυτούς πυλώνες, το άρθρο αναγνωρίζει τον ρόλο της τοπικής κοινότητας, των δήμων, των αθλητικών και πολιτιστικών συλλόγων, αλλά και των ίδιων των ψηφιακών πλατφορμών. Η διαθεσιμότητα χώρων δημιουργίας, πολιτισμού και άθλησης, η ύπαρξη μέντορων που συνοδεύουν εφήβους σε δημιουργικές δράσεις, οι καμπάνιες ενημέρωσης με πραγματικές ιστορίες και σαφείς διαδρομές αναζήτησης βοήθειας, καθώς και η ταχύτερη συνεργασία των πλατφορμών με τις αρχές για την αφαίρεση επιβλαβούς περιεχομένου, συνθέτουν ένα προστατευτικό δίκτυο που μειώνει τις πιθανότητες εκτροπής.

Στο προληπτικό επίπεδο, η ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας από τις πρώτες σχολικές βαθμίδες μέχρι το λύκειο μπορεί να εμφυσήσει στους νέους την ιδέα ότι η ελευθερία στο διαδίκτυο συνοδεύεται από ευθύνη. Η ενημέρωση των γονέων ως προς τις ασφαλείς ρυθμίσεις, τους γονικούς ελέγχους, τα συνηθισμένα σημάδια κινδύνου και τις διαθέσιμες γραμμές βοήθειας τούς καθιστά συμμάχους και όχι θεατές.

Η προώθηση εναλλακτικών, ουσιαστικών δραστηριοτήτων, όπως ο αθλητισμός, οι τέχνες και ο εθελοντισμός, τροφοδοτεί την αυτοεικόνα με γνήσια επιτεύγματα και δεν αφήνει το κενό να το πληρώσει η ριψοκίνδυνη επίδειξη για χάρη της ψηφιακής δημοσιότητας. Η συνεργασία με τις ίδιες τις πλατφόρμες για την άμεση σήμανση και καταστολή επικίνδυνων τάσεων και για την προτεραιοποίηση αφαίρεσης βίαιου ή παρενοχλητικού υλικού έχει επίσης καταλυτική σημασία.

Όταν παρά ταύτα το πρόβλημα εμφανιστεί, η έγκαιρη αναγνώριση και η καθαρή διαδικασία παρέμβασης είναι κρίσιμες. Χρειάζονται σαφή και γνωστά σε όλους πρωτόκολλα για την καταγραφή, την αναφορά και τη διαχείριση περιστατικών στο σχολικό περιβάλλον, όπως επίσης και ασφαλή κανάλια για τους μαθητές που επιτρέπουν ανώνυμη ή ανώδυνη κοινοποίηση του προβλήματος. Η διασύνδεση σχολείων, οικογενειών και αρμόδιων αρχών, με απλά και ξεκάθαρα βήματα, βοηθά να περιοριστεί ο χρόνος αντίδρασης και να αποτραπεί η κλιμάκωση. Ταυτόχρονα, η προστασία του θύματος από την επαναθυματοποίηση και η ψυχολογική του στήριξη είναι απαραίτητες για να κλείσει ο κύκλος του φόβου και της ντροπής.

Στο στάδιο της αποκατάστασης, το άρθρο υποστηρίζει ότι η στοχευμένη παιδαγωγική αντιμετώπιση έχει μεγαλύτερη αξία από μια αποκλειστικά τιμωρητική λογική. Η κατανόηση του αποτυπώματος που αφήνουν οι πράξεις στο θύμα και στην κοινότητα, η δυνατότητα επανόρθωσης όταν αυτό είναι εφικτό, η διαμεσολάβηση και η εμπειρία της ευθύνης αποτελούν δρόμους που αποκαθιστούν τη συνείδηση και αποτρέπουν την υποτροπή. Η μακροπρόθεσμη παρακολούθηση και η συνεργασία των φορέων βοηθούν να μετασχηματιστούν τα αρνητικά βιώματα σε αφορμές ωρίμανσης.

Η θεσμική ενίσχυση παραμένει προϋπόθεση για όλα τα παραπάνω. Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος χρειάζεται σύγχρονα εργαλεία, επαρκείς πόρους και συνεχή επιμόρφωση, ώστε να προλαβαίνει τις τεχνολογικές εξελίξεις. Οι συνεργασίες με ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς οφείλουν να ενταθούν, καθώς οι υποδομές των εγκληματικών δικτύων σπάνια περιορίζονται εντός ενός κράτους. Η διαρκής αναθεώρηση των κανονισμών και των διαδικασιών πρέπει να συμβαδίζει με τις αλλαγές στα μέσα επικοινωνίας και στις πρακτικές των χρηστών, προκειμένου τα νομικά εργαλεία να παραμένουν αποτελεσματικά και εφαρμόσιμα.

Στην καρδιά όλων αυτών βρίσκεται ένα παιδαγωγικό και πνευματικό αίτημα. Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της εσωτερικής ωριμότητας είναι ίσως το πιο ουσιαστικό ανάχωμα απέναντι στην ψηφιακή βία. Ο νέος που έχει μάθει να σκέφτεται πριν εκτεθεί, να βάζει όρια στον εαυτό του και στους άλλους, να αναγνωρίζει την αξία του πέρα από τις μετρικές, να ζητά βοήθεια όταν απειλείται και να σέβεται τον συνάνθρωπο, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να γίνει ούτε θύμα ούτε θύτης.

Η οικογένεια, το σχολείο και η Εκκλησία, όταν συνεργάζονται και αλληλοστηρίζονται, μπορούν να μεταδώσουν τέτοιες στάσεις ζωής με τρόπο συνεπή και αποτελεσματικό. Η κοινωνία, με τα θεσμικά της όργανα και τις κοινότητες που τη συναποτελούν, έχει χρέος να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε οι νέοι να βρουν νόημα, δημιουργικότητα και συμμετοχή σε χώρους αληθινούς και όχι μόνο σε ψηφιακές προθήκες.

Συνοψίζοντας, η βία των ανηλίκων στην ψηφιακή πραγματικότητα είναι ένα σύνθετο φαινόμενο με κοινωνικές, ψυχολογικές, παιδαγωγικές και νομικές πτυχές. Η τεχνολογία δεν είναι εχθρός, αλλά ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να υπηρετήσει είτε τη ζωή είτε την εκτροπή.

Πρέπει οπωσδήποτε να καλλιεργηθούν οι συνθήκες που θα βοηθήσουν τους νέους να σταθούν με ευθύνη και ελευθερία μέσα στον ψηφιακό κόσμο, κατανοώντας πως η αληθινή τους αξία δεν εξαρτάται από την πρόσκαιρη προσοχή του πλήθους αλλά από την ποιότητα των σχέσεων, την ακεραιότητα του χαρακτήρα και την χαρά της δημιουργίας.

Μια κοινωνία που επενδύει στην παιδεία, στην ψυχική υγεία, στην κοινότητα και στην πνευματική καλλιέργεια θα μπορέσει να μετατρέψει τον ψηφιακό χώρο από πεδίο δοκιμών βίας σε πεδίο δημιουργίας, συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού. Η συντονισμένη δράση οικογένειας, σχολείου και Εκκλησίας, υποστηριζόμενη από στιβαρούς θεσμούς και σύγχρονες νομικές εγγυήσεις, αποτελεί την πιο ρεαλιστική και ανθρώπινη στρατηγική για να προσφέρουμε στη νέα γενιά ένα μέλλον απαλλαγμένο από τον φόβο και στηριγμένο στην αγάπη, την αξιοπρέπεια και την κοινωνική ευθύνη.